Ξενοφοβία
Ο όρος «ξενοφοβία» είναι σύνθετος και ουσιαστικά σημαίνει το φόβο προς το ξένο, το καινούργιο, το άγνωστο. Με τον όρο ξενοφοβία ουσιαστικά αναφερόμαστε στην «μη αποδοχή του καινούργιου» σε σχέση με ότι θεωρούμε ως "κοινωνικό σωστό" αλλά με παθητική δραστηριότητα. Πιο αναλυτικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ξενοφοβικός είναι αυτός που δεν αποδέχεται τις αλλαγές (κοινωνικές, πολιτισμικές, οικονομικές κλπ) που συντελούνται στο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο βρίσκεται αλλά παράλληλα δεν εναντιώνεται σ' αυτές με ενεργητική δράση αλλά όλα παραμένουν στο επίπεδο της σκέψης. Εάν θελήσουμε να δώσουμε ένα παράδειγμα ξενοφοβίας θα μπορούσαμε να πούμε ότι κάποιος δεν θέλει π.χ. τους Αλβανούς στη χώρα του (γιατί αισθάνεται ότι είναι υπεύθυνοι για την ανεργία ή ότι είναι φορείς εγκληματικότητας κλπ) αλλά από την άλλη δεν πηγαίνει σε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας εναντίον των Αλβανών ούτε συμμετέχει σε ομάδες κρούσης εναντίον αυτών ούτε καν δημοσιοποιεί τις απόψεις του σχετικά μ' αυτούς.
Ρατσισμός
Η έννοια του ρατσισμού προέρχεται από το race που σημαίνει φυλή και ουσιαστικά με την συγκεκριμένη έννοια αναφερόμαστε στο φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο ένα άτομο, ομάδα ή κοινωνικό σύνολο εμφανίζει όχι μόνο φαινόμενα ξενοφοβίας αλλά παράλληλα έχει και ενεργητική δραστηριότητα απέναντι στους φορείς που τα εκφράζουν (ακόμα και αν έχει τη μορφή της σιωπηλής συναίνεσης). Με άλλα λόγια, ο ρατσισμός αποτελεί την έκφραση (ενεργητική δράση) όλων των ξενοφοβικών σκέψεων, απόψεων, τάσεων που έχει ένα άτομο, ομάδα ή ένα κοινωνικό σύνολο. Αν θελήσουμε να δώσουμε ένα παράδειγμα ρατσιστικής έκφρασης από μία ομάδα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τις συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας που είχαν γίνει από τους γονείς και κηδεμόνες του σχολείου της Νέας Μηχανίωνας σχετικά με το ζήτημα της σημαίας. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα οι γονείς είχαν μια ενεργητική δραστηριότητα (συγκέντρωση έξω από το σχολείο και πικετοφορία) έναντι των νέων κοινωνικών προτύπων μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας.
Παράλληλα με όλα τα παραπάνω, ο ρατσισμός έχει άμεση αναφορά στο φαινόμενο της συλλογικής ευθύνης. Με άλλα λόγια ένα άτομο που εκφράζεται ρατσιστικά δεν θα αναφέρει μόνο ότι π.χ. τον έκλεψε ο τάδε αλλά παράλληλα θα κάνει αναφορά και στην ομάδα στην οποία ανήκει (οι Αλβανοί είναι κλέφτες κλπ).
Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουμε ως ένα ακόμα στοιχείο του ρατσισμού, την συγκριτική διάσταση μεταξύ των ομάδων (πολλές φορές εκφράζεται με λανθάνοντες-υπόγειους τρόπους). Με άλλα λόγια μία ομάδα που εκφράζεται ρατσιστικά αυτοχαρακτηρίζεται ως πλεονασματικά ανώτερη άλλης ή άλλων ομοειδών ομάδων. Ως παράδειγμα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την, ξεπερασμένη πλέον, άποψη περί ανωτερότητας της λευκής φυλής έναντι των υπολοίπων φυλών.
Αν θελήσουμε, τώρα, να δώσουμε ένα πρόχειρο ορισμό του ρατσισμού θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι το φαινόμενο κατά το οποίο μία ομάδα και κάθε μέλος αυτής φέρεται να έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (κατώτερα των υπολοίπων) απλά και μόνο γιατί ανήκουν σ' αυτή την ομάδα ενώ παράλληλα τυγχάνουν διακριτικής μεταχείρισης από άλλη ή άλλες ομοειδείς ομάδες γι΄ αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά τα οποία φέρονται να έχουν και οι οποίες με αυτό τον τρόπο επιθυμούν να προστατεύσουν την καθαρότητα των ανώτερων στοιχείων που αυτές διαθέτουν ή των προνομίων που απολαμβάνουν.
Ο ρατσισμός δεν είναι ενιαίος αλλά αναλύεται σε πολλά είδη όπως: εθνικός - φυλετικός (είναι η παλιά έκφρασή του για αυτό άλλωστε έχει δώσει την αρχική ονομασία στη λέξη), προέλευσης, χρώματος, φύλου, θρησκευτικής ταυτότητας, οικονομικής επιφάνειας, πολιτικής - ιδεολογικής έκφρασης, σεξουαλικής επιλογής, ηλικίας, φυσικής ικανότητας (ΑμεΑ, οροθετικοί, ασθενείς ψυχικής υγείας κλπ).
ΑΙΤΙΑ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ
Οι λόγοι γέννησης του φαινομένου του ρατσισμού είναι πολλοί. Ενδεικτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε:
-Οικονομικοί λόγοι (π.χ. Εκμετάλλευση αλλοδαπών, που αποτελούν φθηνά εργατικά χέρια)
-Έλλειψη παιδείας( οι απαίδευτοι γίνονται εύκολα θύματα προπαγάνδας. Δεν μπορούν να κρίνουν. Οι επιτήδειοι μπορούν να καλλιεργήσουν στους ανθρώπους αισθήματα κατωτερότητας ή να τους φανατίσουν εναντίον άλλων ομάδων.
-Οικονομικά και πολιτικά προβλήματα μιας κοινωνίας.(Η βία , η εγκληματικότητα, η ανεργία δημιουργούν ένταση η οποία εκτονώνεται πάνω στους ξένους που γίνονται τα εξιλαστήρια θύματα).
-Επιθυμία ατόμων και λαών για απόκτηση δύναμης και εξουσίας. Συμφέροντα οικονομικά, εδαφικά, κοινωνικά, πολιτικά
-Βαθμός επιρροής των θρησκευτικών δοξασιών.
-Ηθική εξαχρείωση. Οι άνθρωποι υιοθετούν ρατσιστικές αντιλήψεις προκειμένου να εκμεταλλευτούν τον συνάνθρωπό τους.
-Κοινωνική διαστρωμάτωση. Ανισότητα στην παροχή ευκαιριών. Η κοινωνική ισότητα είναι περισσότερο θεωρία παρά πρακτική.
-Προκαταλήψεις που δημιουργούνται από την οικογένεια, την παράδοση, από το περιεχόμενο των σπουδών του εκπαιδευτικού μας συστήματος.
-Εθνικιστικά αίτια (Οι μικροί λαοί φοβούνται την αφομοίωσή τους από τους μεγάλους και ισχυρούς και χρησιμοποιούν τον εθνικισμό ως ασπίδα διασφάλισης της ταυτότητάς τους).
ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ
-Μεροληπτική αντιμετώπιση έγχρωμων από τους λευκούς.
-Εθνικιστικές αντιλήψεις
-Αντιμετώπιση μειονοτήτων ή παρεπιδημούντων ( που μένουν προσωρινά σε ένα τόπο) ατόμων. ( Τσιγγάνοι, Αλβανοί, ’τομα από τριτοκοσμικές χώρες)
-Αναβίωση ναζιστικών θεωριών
-Αντιμετώπιση γυναίκας
-Κοινωνικές ομάδες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (ομοφυλόφιλοι, ναρκομανείς, άτομα με AIDS, άτομα με ειδικές ανάγκες)
-Ρατσισμός που πηγάζει από την επαγγελματική θέση , την οικονομική κατάσταση, την θρησκευτική πίστη, την καταγωγή των ατόμων.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
-Οικονομική εκμετάλλευση ατόμων και λαών.
-Το άτομο αποδέχεται σκοταδιστικές αντιλήψεις με αποτέλεσμα την παρακώλυση της κριτικής σκέψης. Πνευματική ανελευθερία.
-Υπονομεύεται η δημοκρατική λειτουργία των θεσμών από την κυριαρχία της αδικίας, αναξιοκρατίας, την περιφρόνηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
-Περιθωριοποιούνται άτομα κα ομάδες. Παρεμποδίζεται η δημιουργική τους συμμετοχή στην κοινωνία και η εξέλιξή τόσο των ίδιων όσο και της κοινωνίας.
-Στερεί από τους λαούς θύματα του ρατσισμού την ευκαιρία να αναπτύξουν πολιτισμό.
-Κυριαρχεί ο φόβος ανάμεσα στους ανθρώπους, δημιουργείται κοινωνική δυσλειτουργία. Τα άτομα δε συνεργάζονται αρμονικά.
-Συχνό είναι το φαινόμενο των εκδηλώσεων βίας από τους ρατσιστές.
-Ο εθνικισμός μπορεί να οδηγήσει σε πολεμικές συγκρούσεις.
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ - ΛΥΣΕΙΣ
-Παιδεία του λαού .Να κρίνει , να μην πέφτει θύμα προπαγάνδας. Η παιδεία πρέπει να είναι ανθρωπιστική.
-Πολιτική ηγεσία. Να μην ενθαρρύνει ρατσιστικές εκδηλώσεις. Παράλληλα πρέπει να ασκεί υπεύθυνη πολιτική για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, για τους αλλοεθνείς, για τις μειονότητες.
-Η διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης πρέπει να γίνεται στη σωστή της διάσταση. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι πολιτισμοί αλληλοσυμπληρώνονται κα δεν υπάρχουν στεγανά ανάμεσα τους.
-Τα Μ.Μ.Ε. πρέπει να μην καλλιεργούν ρατσιστικές αντιλήψεις. Να προβάλλουν τα μηνύματα και των πνευματικών ανθρώπων.
-Οι πολιτιστικές ανταλλαγές μεταξύ των λαών κα η επαφή με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους είναι ένα μέσον καταπολέμησης του ρατσισμού.
-Ο κάθε πολίτης πρέπει να διαθέτει κοινωνική συνείδηση. Να μπορεί να θέτει το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό.
-Η οικογένεια πρέπει να μην περνάει απαρχαιωμένες ιδέες και προκαταλήψεις στα νεαρά μέλη της.
-Οι Διεθνείς Οργανισμοί από τη μεριά τους μπορούν να επιβάλλουν κυρώσεις , οικονομικές ή διπλωματικές, σε όλους όσους καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και δεν σέβονται την ανθρώπινη υπόσταση του κάθε ατόμου.
Στοιχεία για την Ελληνική πραγματικότητα
Ο Ρατσισμός ζει ανάμεσά μας, έχει ίσως περιορισθεί δεν έχει όμως εξαλειφθεί. Αυτό αποκαλύπτει μεγάλη έρευνα της Ελληνικής Επιτροπής Συνεργασίας με τη UNICEF που διενήργησε για λογαριασμό της η εταιρία ΚΑΠΑ RESEARCH.
Μερικά από τα συμπεράσματα της έρευνας σε γονείς, εκπαιδευτικούς και μαθητές είναι τα εξής:
ΓΟΝΕΙΣ
-Το 51,7% δηλώνει ότι η παρουσία των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία τους προκαλεί ανησυχία και το 16,2% των γονιών δηλώνει ότι η παρουσία των ξένων τους ενοχλεί. Αδιάφορο εμφανίζεται το 17,1% ενώ μόνο ο ένας περίπου στους 10 γονείς (11,6%) δηλώνει ότι η νέα αυτή πολυπολιτισμική πραγματικότητα του φαίνεται ενδιαφέρουσα.
-Ως φυσιολογικό γεγονός σχολιάζουν την παρουσία των παιδιών των μεταναστών στα σχολεία της χώρας μας το 42,6% των γονέων, ενώ ως θετικό γεγονός κρίνεται από το 11%. Αντίθετη άποψη εκφράζει το 42% των γονέων. Για το 34% η παρουσία των ξένων θεωρείται μάλλον αρνητικό γεγονός ενώ το 8% πιστεύει ότι η συνύπαρξη αυτή συνιστά απειλή.
-Μόνο οι 4 στους 10 γονείς πιστεύουν ότι τα παιδιά των αλλοδαπών στην Ελλάδα θα πρέπει να μπορούν να γράφονται σε οποιοδήποτε ελληνικό σχολείο. Η πλειοψηφία των γονέων πιστεύει ότι θα πρέπει να γράφονται μόνο σε ειδικές τάξεις / τμήματα για αλλοδαπούς (29,2%) ή σε άλλα σχολεία που θα είναι ειδικά και μόνο για παιδιά αλλοδαπών.
-Ο ένας στους δύο γονείς (50,5%) δηλώνει ότι θα τον ενοχλούσε εάν στο σχολείο που πηγαίνει το παιδί του φοιτούσε σημαντικός αριθμός αλλοδαπών μαθητών. Μάλλον δεν θα τους ενοχλούσε δηλώνει το 14,1%, ενώ σίγουρα δεν θα τον ενοχλούσε δηλώνει ο ένας στους τρεις (34,3%)
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ
-Αυτοαξιολογώντας την εκπαιδευτική τους επάρκεια και δεξιότητες για τη διδασκαλία των αλλοδαπών μαθητών, οι εφτά στους δέκα δασκάλους και καθηγητές θεωρούν ότι οι Έλληνες εκπαιδευτικοί δεν είναι επαρκώς καταρτισμένοι για να διδάξουν τα παιδιά των αλλοδαπών, γεγονός αρκετά σοβαρό εάν αναλογιστούμε την εκτίμησή τους, ότι αριθμός των αλλοδαπών μαθητών θα αυξηθεί μέσα στην επόμενη πενταετία.
-Το σχολείο, ένας από τους βασικούς χώρους κοινωνικοποίησης και διαμόρφωσης της προσωπικότητας των νεαρών ατόμων, εμφανίζεται σε πολλές περιπτώσεις να είναι ένας χώρος διακρίσεων. Ο ένας στους τρεις ερωτώμενους δασκάλους και καθηγητές απάντά ότι "από την εμπειρία του γίνονται διακρίσεις εις βάρος των αλλοδαπών μαθητών στα ελληνικά σχολεία".
-Η συνήθης αντίδραση των εκπαιδευτικών όταν γίνονται μάρτυρες τέτοιων περιστατικών εκτιμάται πως είναι η επέμβαση υπέρ του θιγόμενου μαθητή (74%).
-Μόνο το 38,1% των εκπαιδευτικών πιστεύει ότι τα παιδιά των αλλοδαπών θα πρέπει να μπορούν να γράφονται σε οποιοδήποτε ελληνικό σχολείο. Η πλειοψηφία πιστεύει ότι θα πρέπει να γράφονται σε τάξεις ειδικές για αλλοδαπούς ή να γράφονται σε άλλο σχολείο ειδικό, για αλλοδαπούς.
-Αν και οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί θεωρούν την παρουσία των παιδιών των αλλοδαπών στα σχολεία της χώρας ως φυσιολογικό γεγονός και το 11,1% ως θετικό γεγονός, εν τούτοις το 26,7% κρίνει την παρουσία αυτή ως αρνητικό γεγονός, ενώ το 3,3% τη θεωρεί απειλή.
-Στην ερώτηση "θα σας ενοχλούσε ή όχι αν στο σχολείο που διδάσκετε φοιτούσε σημαντικός αριθμός αλλοδαπών παιδιών;", "όχι δεν θα με ενοχλούσε" απαντά το 67,9%. Ωστόσο τρεις στους δέκα εκπαιδευτικούς δηλώνουν ότι θα τους ενοχλούσε.
ΜΑΘΗΤΕΣ
-Οι Έλληνες μαθητές εμφανίζονται ως η πιο ανοικτή και ανεκτική κοινωνική ομάδα στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα, που εισάγουν οι αλλοδαποί συμμαθητές τους στις σχολικές κοινότητες.
-Το 71,8% των μαθητών εκφράζει θετική γνώμη για τους αλλοδαπούς συμμαθητές του.
-Έξι στους δέκα (59,5%) δηλώνουν ότι δεν θα τους ενοχλούσε εάν στο σχολείο τους φοιτούσε σημαντικός αριθμός αλλοδαπών παιδιών, ενώ το 55,1% δεν θα το ενοχλούσε η φοίτηση, στην ίδια τάξη, αλλοδαπών μαθητών.
-Το 46,2% των μαθητών πιστεύει ότι τα παιδιά από άλλες χώρες θα πρέπει να μπορούν να γράφονται σε οποιοδήποτε ελληνικό σχολείο. Το 24,5% πιστεύει ότι θα πρέπει να γράφονται σε ειδικές τάξεις για αλλοδαπούς, και το 20,6% ότι θα πρέπει να γράφονται σε ειδικό σχολείο μόνο για αλλοδαπούς.
-Οι μαθητές των δημοτικών σχολείων είναι οι περισσότερο ανοιχτοί στη σχέση με τους αλλοδαπούς συμμαθητές τους, συγκριτικά με τους μαθητές των γυμνασίων και των λυκείων.
Οι θετικές απαντήσεις των μαθητών των δημοτικών σχολείων ως προς την παρουσία των αλλοδαπών μαθητών στα σχολεία και τις τάξεις, αλλά και την επιθυμία σύναψης στενότερων φιλικών δεσμών με τα παιδιά αυτά, συγκεντρώνουν ποσοστά μεγαλύτερα έως και κατά είκοσι ποσοστιαίες μονάδες συγκριτικά με τις αντίστοιχες απαντήσεις των μαθητών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ενδεικτικά:
-Θετική γνώμη για τους αλλοδαπούς μαθητές εκφράζει το 88% των μαθητών του δημοτικού.
-Το 75,6% δηλώνει ότι έχει φίλο αλλοδαπό.
-Το 86,8% δέχεται να μοιραστεί το θρανίο του με παιδί άλλης εθνικότητας.
-Το 60% πιστεύει ότι τα παιδιά από άλλες χώρες θα πρέπει να μπορούν να γράφονται σε οποιοδήποτε ελληνικό σχολείο.
Το μορφωτικό επίπεδο των γονέων εμφανίζεται να επηρεάζει και το βαθμό ανεκτικότητας των παιδιών τους για τους αλλοδαπούς μαθητές. Μόρφωση και Ξενοφοβία παρουσιάζονται ως δύο μεγέθη αντιστρόφως ανάλογα. Κατά συνέπεια, τα παιδιά γονέων με ανώτερη / ανώτατη μόρφωση είναι χαρακτηριστικά πιο ανεκτικά στο "διαφορετικό" από τα παιδιά γονέων με στοιχειώδη μόρφωση.
Τέλος, οι Έλληνες μαθητές θα διαφωνούσαν να σηκώνει την ελληνική σημαία, στις εθνικές γιορτές, αλλοδαπός συμμαθητής τους που αρίστευσε στο σχολείο του, σε ποσοστό 48,6% έναντι του 34,1% που θα συμφωνούσε. Εξαίρεση αποτελούν οι μαθητές του δημοτικού όπου στην πλειοψηφία τους θα επικροτούσαν ένα τέτοιο ενδεχόμενο (52,1%).
ΝΕΟΙ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ
-Είναι γεγονός ότι οι νέοι της εποχής μας δεν διακατέχονται από προκαταλήψεις και ρατσισμό τόσο όσο σε παλαιότερες εποχές. Αυτό οφείλεται σε:
-Πιο ολοκληρωμένη και σφαιρική παιδεία.
-Ελεύθερη και άμεση επικοινωνία μεταξύ των λαών. ( π.χ τουρισμός)
-Ιδιαίτερος χαρακτήρας των νέων. Από τη φύση τους οι νέοι είναι ανιδιοτελείς, ιδεολόγοι, ευαίσθητοι και δημοκρατικοί.
-Πολιτιστικές ανταλλαγές, Αθλητικές συναντήσεις.
-Καλλιέργεια πνεύματος ειρήνης, ανθρωπισμού, διεθνισμού τα τελευταία χρόνια. Διεθνείς οργανισμοί (Ο.Η.Ε, UNICEF, GREENPEACE) συμβάλλουν στην άμβλυνση των διαφορών, την απόρριψη των ρατσιστικών αντιλήψεων και στην προσέγγιση των λαών.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο ρατσισμός και η ξενοφοβία θεωρούνται ως θεμελιώδεις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ανθρώπου. Τα άτομα που υφίστανται τις συνέπειες του ρατσισμού ουσιαστικά δέχονται πλήγματα σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και καθημερινότητας.
Από τα «άγρια» παραδείγματα ρατσιστικής αντίληψης και συμπεριφοράς αποτελεί η περίπτωση του Αδόλφου Χίτλερ, ο οποίος κατάφερε με τις ρατσιστικές του αντιλήψεις (φυλετικά προσδιορισμένες) να αιματοκυλίσει σχεδόν όλο τον κόσμο. Αν και επιστημονικά, ανθρωπολογικά αλλά και ηθικά οι αντιλήψεις των ρατσιστών αποδεικνύονται εσφαλμένες ακόμα και σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που τις ασπάζονται και θαυμάζουν. Το «αυγό» του ρατσισμού είναι ακόμα επικίνδυνο.
